INCIPIT ESOPUS. |
| | Vt iuuet et prosit, conatur pagina presens: |
| | Dulcius arrident seria picta iocis. |
| | Ortulus iste parit fructum cum flore, fauorem |
| | Flos et fructus emunt: hic sapit, ille nitet. |
| [5] | Si fructus plus flore placet, fructum lege. si flos |
| | Plus fructu, florem. si duo, carpe duo. |
| | Ne mihi torpentem sopiret inhercia sensum, |
| | In quo peruigilet, mens mea mouit opus. |
| | Vt messis precium de uili surgat agello, |
| [10] | Verbula sicca, deus, implue rore tuo. |
| | Verborum leuitas morum fert pondus honestum, |
| | Et nucleum celat arida testa bonum. |
| |
| |
I. De gallo et iaspide. |
| | Dum rigido fodit ore fimum, dum queritat escam, |
| | Dum stupet inuenta iaspide gallus, ait: |
| | "Res uili preciosa loco natique nitoris, |
| | Hac in sorde iacens nil mihi messis habes. |
| [5] | Si tibi nunc esset qui debuit esse repertor, |
| | Quem limus sepelit, uiueret arte nitor. |
| | Nec tibi conuenio, nec tu mihi, nec tibi prosum, |
| | Nec mihi tu prodes, plus amo cara minus." |
| | Tu gallo stolidum, tu iaspide pulcra sophiae |
| [10] | Dona notes. stolido nil sapit ista seges. |
| |
| |
II. De lupo et agno. |
| | Est lupus, est agnus. sitit hic, sitit ille. fluentum |
| | Limite non uno querit uterque siti. |
| | In summo bibit amne lupus, bibit agnus in imo. |
| | Hunc timor inpugnat uerba monente lupo: |
| [5] | Rupisti potumque michi riuoque decorem. |
| | Agnus utrumque negat se racione tuens: |
| | Nec tibi nec riuo nocui. nam prona supinum |
| | Nescit iter nec adhuc unda nitore caret. |
| | Sic iterum tonat ore lupus: Michi dampna minaris. |
| [10] | Non minor, agnus ait. Cui lupus: Immo facis. |
| | Fecit idem tuus ante pater sex mensibus actis. |
| | Cum bene patrisses, crimine patris obi. |
| | Agnus ad hec: Tanto non uixi tempore. Predo |
| | Sic tonat: An loqueris, furcifer? huncque uorat. |
| [15] | Sic nocet innocuo nocuus, causamque nocendi |
| | Inuenit. Hii regnant qualibet urbe lupi. |
| |
| |
III. De mure et rana. |
| | Muris iter rumpente lacu uenit obuia muri |
| | Rana loquax et opem pacta nocere cupit. |
| | Omne genus pestis superat mens dissona uerbis, |
| | Cum sentes animi florida lingua polit. |
| [5] | Rana sibi murem filo confederat. audet |
| | Nectere fune pedem, rumpere fraude fidem. |
| | Pes coit ergo pedi, sed mens a mente recedit. |
| | Ecce natant. trahitur ille, sed illa trahit. |
| | Mergitur ut secum murem demergat. amico |
| [10] | Naufragium faciens naufragat ipsa fides. |
| | Rana studet mergi, sed mus emergit et obstat |
| | Naufragio. uires suggerit ipse timor. |
| | Miluus adest, miserumque truci rapit ungue duellum. |
| | Hic iacet, ambo iacent, uiscera trita fluunt. |
| [15] | Sic pereant, qui se prodesse fatentur et obsunt. |
| | Discat in auctorem pena redire suum. |
| |
| |
IV. De cane et oue. |
| | In causam canis urget ouem. sedet arbiter, audit. |
| | Reddat ouis panem uult canis, illa negat. |
| | Pro cane stat miluus, stat uultur, stat lupus. instant, |
| | Panem quem pepigit reddere, reddat ouis. |
| [5] | Reddere non debet, nec habet quid reddere possit. |
| | Et tamen ut reddat, arbiter instat oui. |
| | Ergo suum, licet instet hyemps, peruendit amictum, |
| | Et boream patitur uellere nuda suo. |
| | Sepe fidem falso mendicat inhercia teste, |
| [10] | Sepe dolet pietas criminis arte capi. |
| |
| |
V. De cane carnem ferente. |
| | Nat canis. ore gerit carnem, caro porrigit umbram. |
| | Vmbra coheret aquis. has canis urget aquas. |
| | Spem carnis plus carne cupit, plus fenore signum |
| | Fenoris. os aperit, sic caro spesque perit. |
| [5] | Non igitur debent pro uanis certa relinqui. |
| | Non sua si quis auet, mox caret ipse suis. |
| |
| |
VI. De oue et capra et iuuenca et leone. |
| | Vt racione pari fortune munera sumant, |
| | Sumunt fedus ouis capra iuuenca leo. |
| | Ceruus adest. ceruum rapiunt. leo sic ait: Heres |
| | Prime partis ero. nam michi primus honor. |
| [5] | Et michi defendit partem uis prima secundam, |
| | Et michi dat maior tercia iura labor. |
| | Et pars quarta meum, nisi sit mea, rumpet amorem. |
| | Publica solus habet forcior, ima premens. |
| | Ne fortem societ fragilis, uult fabula presens. |
| [10] | Nam fragili fidus nesciet esse potens. |
| |
| |
VII. De fure uxorem ducente. |
| | Femina dum nubit furi, uicinia gaudet. |
| | Vir bonus et prudens talia uerba mouet: |
| | Sol pepigit sponsam. Iouis aurem terra querelis |
| | Perculit et causam, cur foret egra, dedit. |
| [5] | Sole necor solo. quid erit, si creuerit alter? |
| | Quid paciar? quid aget tanta caloris hyemps? |
| | Hic prohibet sermo letum prebere fauorem, |
| | Qui mala fecerunt uel mala facta parant. |
| |
| |
VIII. De lupo et grue. |
| | Arta lupum cruciat uia gutturis osse retento. |
| | Mendicat medicam multa daturus opem. |
| | Grus promissa petit de faucibus osse reuulso. |
| | Cui lupus: An uiuis munere tuta meo. |
| [5] | Nonne tuum potui morsu precidere collum? |
| | Ergo tibi munus sit tua uita meum. |
| | Nil prodest prodesse malis. mens praua malorum |
| | Inmemor accepti non timet esse boni. |
| |
| |
IX. De duabus canibus. |
| | De partu querulam uerborum nectare plenam |
| | Pro cane mota canis suscipit ede canem. |
| | Hec abit, illa manet. hec cursitat, illa quiescit. |
| | Huic tandem a partu rumpitur illa quies. |
| [5] | Illa redit reddique sua iura precatur. |
| | Obserat hec aurem nec minus aure domum. |
| | Plus prece posse minas putat. hec plus bella duobus. |
| | Nescit posse minas plus prece, bella minis. |
| | Cum dolor hanc armet, plus matrem filius armat; |
| [10] | Cedit sola gregi, causaque iusta perit. |
| | Non satis est tutum mellitis credere uerbis. |
| | Ex hoc melle solet pestis amara sequi. |
| |
| |
X. De rustico et colubro. |
| | Dum niue candet humus, glacies dum sopit aquarum |
| | Cursus, in colubrum turbida seuit hyemps. |
| | Hunc uidet, hunc reficit hominis clemencia. uentum |
| | Temperat huic tecto, temperat igne gelu. |
| [5] | Ore serit uirus coluber, sic toxicat edem. |
| | Hospes ait colubro: Non rediturus abi. |
| | Non exit coluber nec uult exire, sed heret |
| | Amplectensque uirum sibila dira mouet. |
| | Reddere gaudet homo nequam pro melle uenenum, |
| [10] | Pro fructu penam, pro pietate dolum. |
| |
| |
XI. De asino et apro. |
| | Audet asellus aprum risu temptare proteruo, |
| | Audet inhers forti dicere: Frater aue. |
| | Vibrat aper pro uoce caput. nam uerba superbit |
| | Reddere, sed dentem uix tenet ira trucem. |
| [5] | Sus tamen ista mouet: Vilem dens nobilis escam |
| | Spernit. desidia tutus es ipse tua. |
| | Non debet stolido ledi prudencia risu, |
| | Nec stolidus doctum debet adire iocis. |
| |
| |
XII. De mure urbano et rustico. |
| | Rusticus urbanum mus murem suscipit ede, |
| | Commodat et mensam, mensaque mente minor. |
| | In mensa tenui satis est inmensa uoluntas. |
| | Nobilitat uiles frons generosa dapes. |
| [5] | Facto fine cibis urbanum rusticus audit. |
| | Vrbani socius tendit in urbis opes. |
| | Ecce penu subeunt, inseruit amicus amico, |
| | Inuigilat mense, fercula mensa gerit. |
| | Emendat conditque cibos clemencia uultus, |
| [10] | Conuiuam saciat plus dape frontis honor. |
| | Ecce sere clauis inmurmurat, hostia latrant. |
| | Ambo timent, fugiunt ambo, nec ambo latent. |
| | Hic latet, hic latebras cursu mendicat inepto. |
| | Assuitur muro reptile muris honus. |
| [15] | Blanda penu clauso parcit fortuna timori. |
| | Ille tamen febrit, teste tremore timet. |
| | Exit qui latuit, timidum sic lenit amicum: |
| | Gaude, carpe cibos, hec sapit esca fauum. |
| | Fatur qui timuit: Latet hoc in melle uenenum, |
| [20] | Fellitumque metu non puto dulce bonum. |
| | Quam timor obnubit, non est sincera uoluptas. |
| | Non est sollicito dulcis in ore fauus. |
| | Rodere malo fabam, quam cura perpete rodi, |
| | Degenerare cibos cura diurna facit. |
| [25] | Hiis opibus gaude, qui gaudes turbine mentis. |
| | Pauperiem ditet pax opulenta michi. |
| | Hec bona solus habe, que sunt tibi dulcia soli. |
| | Det precium dapibus uita quieta meis. |
| | Finit uerba, redit. preponit tuta timendis, |
| [30] | Et quia summa timet, tucius ima petit. |
| | Pauperies si leta uenit, tutissima res est. |
| | Tristior inmensas pauperat usus opes. |
| |
| |
XIII. De uulpe et aquila. |
| | Dum uulpes aquilam pro rapta prole perungit |
| | Melle precum, predam reddere nescit auis. |
| | Preda gemit nidique timet cibus esse gulosi, |
| | Sed redimit natos utilis arte parens. |
| [5] | Arboreum zonat stipulis et uimine truncum, |
| | In stipulam docto dirigit ore facem. |
| | In pullos aquile coniurat copia fumi. |
| | Hunc tamen et uulpem prouida placat auis. |
| | Non sit qui studeat, quia maior, obesse minori, |
| [10] | Cum bene maiori possit obesse minor. |
| |
| |
XIV. De aquila et testudine. |
| | Pes aquile, predo testudinis, aera findit. |
| | Hanc sua conca tegit, cornua longa latent. |
| | Hoc monitu cornix aquilam premunit ineptum: |
| | Fers onus. at fiat utile, crede michi. |
| [5] | Quod geris in conca, cibus est. tibi subripit illum |
| | Conca cibum. concam frange cibusque cadet. |
| | Vt concam lanies, pro uiribus utere sensu. |
| | Hanc, si celsa cadat, saxea franget humus. |
| | De se stultus homo subuersus turbine lingue |
| [10] | Corruit et fortes ista procella rapit. |
| |
| |
XV. De uulpe et coruo. |
| | Vulpe gerente famem coruum gerit arbor et escam |
| | Ore gerens coruus uulpe loquente silet. |
| | Corue decore decens, cingnum candore parentas. |
| | Si cantu placeas, plus aue quaque places. |
| [5] | Credit auis picteque placent preludia lingue. |
| | Dum canit ut placeat, caseus ore cadit. |
| | Hoc fruitur uulpes, insurgunt tedia coruo. |
| | Asperat in medio dampna dolore pudor. |
| | Fellitum patitur risum, quem mellit inanis |
| [10] | Gloria. uera parit tedia falsus honor. |
| |
| |
XVI. De leone et apro et tauro et asello. |
| | Irretit miserum grauitas annosa leonem, |
| | Inglaciat corpus corque senile gelu. |
| | Instat aper, pensat ueteri pro uulnere uulnus. |
| | Frontis eum telo taurus utroque fodit. |
| [5] | Seuit asellus inhers et frontem calce sigillat. |
| | Hec solo gemitu uindicat acta leo. |
| | Omnia que uici, me uincunt omnia. dormit |
| | Vis mea, dormit honor, dormit honoris opus. |
| | Cui nocui, nocet ille michi, multisque peperci, |
| [10] | Qui michi non parcunt, pro pietate nocent. |
| | Hunc timeat casum, qui se non fulsit amico, |
| | Nec dare uult felix, quam miser optat opem. |
| |
| |
XVII. De asino et catulo et domino. |
| | Murmuris et caude studio testatus amorem |
| | Nunc lingua catulus, nunc pede palpat herum. |
| | Gaudet herus comitque canem comitemque ciborum |
| | Efficit. alludit turba ministra cani. |
| [5] | Arte pari similesque cibos similemque fauorem |
| | Lucrari cupiens inquit asellus inhers: |
| | Me catulo prefert uite nitor, utile tergum, |
| | Nec placeo fructu, sed placet ille ioco. |
| | Ludam. lude places. Sic ludit tempore uiso, |
| [10] | Vt ludo placeat, ludit et instat hero. |
| | Blandiri putat ore tonans, humerisque priorum |
| | Pressis mole pedum se putat esse pium. |
| | Clamat herus. uult clamor opem. subit ordo clientum. |
| | Multa domat multo uerbere claua reum. |
| [15] | Quod natura negat, nemo feliciter audet. |
| | Displicet inprudens, unde placere putat. |
| |
| |
XVIII. De leone et mure. |
| | Frigida sopito blanditur silua leoni. |
| | Cursitat hic murum ludere prompta cohors. |
| | Pressus mure leo murem rapit. ille precatur, |
| | Ille precem librat, supplicat ira preci. |
| [5] | Hec tamen ante mouet animo: Quid mure perempto |
| | Laudis emes? summos uincere parua pudet. |
| | Si nece dignetur murem leo, nonne leoni |
| | Dedecus et muri ceperit esse decus? |
| | Si uincat minimum summus, sic uincere uinci est. |
| [10] | Vincere posse decet, uincere crimen habet. |
| | Sit tamen esse decus, sit laus sic uincere, laus hec |
| | Et decus hoc minimo fiet ab hoste minus. |
| | De precio uicti pendet uictoria. uictor |
| | Tantus erit, uicti gloria quanta fuit. |
| [15] | Mus abit et grates reddit, si reddere possit |
| | Spondet opem. solus fit mora parua dies. |
| | Nam leo rete subit nec prodest uiribus uti, |
| | Sed prodest querulo murmure dampna loqui. |
| | Mus redit, hunc reperit, cernit loca, uincula rodit, |
| [20] | Hac ope pensat opem. sic leo tutus abit. |
| | Rem potuit tantam minimi prudencia dentis, |
| | Cui leo dans ueniam se dedit ipse sibi. |
| | Tu qui summa potes, ne despice parua potentem. |
| | Nam prodesse potest, si quis obesse nequit. |
| |
| |
XIX. De miluo egrotante. |
| | Morbi mole iacet miluus matremque precatur, |
| | Vt superis pro se det sacra detque preces. |
| | Mater ait: Mi nate, deos et sacra deorum |
| | Lesisti. recolunt inpia facta dei. |
| [5] | Criminis ultores pensant pro crimine penam. |
| | Cum sacra turbares, pena timenda fuit. |
| | Te cogit timor esse pium, te pena fidelem. |
| | Hic timor, hec pietas cum nece sera uenit. |
| | Qui maculat uitam, mundas cur incolit aras? |
| [10] | Quem sua facta premunt, cur aliena leuant? |
| |
| |
XX. De hyrundine aues monente. |
| | Vt linum pariat de lini semine semen |
| | Nutrit humus, sed aues tangit hyrundo metu. |
| | Hic ager, hoc semen nobis mala uincla minatur, |
| | Vellite pro nostris semina sparsa malis. |
| [5] | Turba fugit sanos monitus uanosque timores |
| | Arguit. exit humo semen et herba uiret. |
| | Rursus hyrundo monet instare pericula. rident |
| | Rursus aues. Hominem placat hyrundo sibi, |
| | Cumque uiris habitans cantu blanditur amico. |
| [10] | Nam preuisa minus ledere tela solent. |
| | Iam metitur linum, iam fiunt recia, iam uir |
| | Fallit aues, iam se conscia culpat auis. |
| | Vtile consilium qui spernit, inutile sumit. |
| | Qui nimis est tutus, recia iure subit. |
| |
Explicit liber primus. Incipit secundus. |
| |
| |
XXIa. [Qualiter Attici elegerunt sibi regem.] |
| | Fabula nata sequi mores et pingere uitam, |
| | Tangit quod fugias quodue sequaris iter. |
| | Rege carens nec regis inops, sine rege nec exlex, |
| | Absque iugo gessit attica terra iugum. |
| [5] | Libertas errore carens se sponte coegit |
| | Et pudor ob legem forcior ense fit. |
| | Ne libitum faceret, regem plebs libera fecit, |
| | Et que non potuit pellere iussa tulit. |
| | Rex cepit lenire truces, punire nocentes, |
| [10] | Queque leuanda leuans, queque premenda premens. |
| | Hos honerat nouitas. ciues in lege nouelli, |
| | Quod leuiter possent, uix potuere pati. |
| | Vrbem triste iugum querula ceruice ferentem |
| | Esopus tetigit, consona uerba mouens: |
| |
| |
XXIb. De ranis a Ioue querentibus regem. |
| | Cum nichil auderet ludentes ledere ranas, |
| | Supplicuere Ioui, ne sine rege forent. |
| | Iupiter huic uoto risum dedit. Ausa secundas |
| | Rana preces subitum sensit in amne sonum. |
| [5] | Nam Ioue dante trabem, trabis ictu flumine moto, |
| | Demersit subitus guttura rauca timor. |
| | Placato rediere metu, uidere tigillum, |
| | Stando procul regem pertimuere suum. |
| | Vt nouere trabem per se non posse moueri, |
| [10] | Pro duce fecerunt tercia uota Ioui. |
| | Ira Iouem mouit, regem dedit, intulit ydrum. |
| | Ydrus hiante gula cepit obire lacum. |
| | Clamitat ecce lacus: Morimur, pie Iupiter, audi, |
| | Iupiter, exaudi! Iupiter, affer opem! |
| [15] | Nos sepelit uenter, nostri sumus esca tyranni. |
| | Aufer cedis opus, redde quietis opes. |
| | Ille refert: Emptum longa prece ferte magistrum. |
| | Vindicet eternus ocia spreta metus. |
| | Omne boni precium nimio uilescit in usu, |
| [20] | Fitque mali gustu dulcius omne bonum. |
| | Si quis habet quod habere decet, sit letus habendo. |
| | Alterius non sit, qui suus esse potest. |
| |
| |
XXII. De accipitre et columbis. |
| | Accipitrem milui pulsurum bella columbe |
| | Accipiunt regem. rex magis hoste nocet. |
| | Incipiunt de rege queri, quod sanius esset |
| | Milui bella pati, quam sine Marte mori. |
| [5] | Si quid agis, prudenter agas et respice finem. |
| | Ferre minora uolo, ne grauiora feram. |
| |
| |
XXIII. De fure et cane. |
| | Fure uocante canem pretenso munere panis, |
| | Spreto pane mouet talia uerba canis: |
| | Vt sileam, tua dona uolunt, furtisque laborant |
| | Esse locum. panem si fero, cuncta feres. |
| [5] | Fert munus mea dampna tuum, latet hamus in esca. |
| | Me priuare cibo cogitat ipse cibus. |
| | Non amo nocturnum panem plus pane diurno, |
| | Aduena plus noto non placet hostis hero. |
| | Non rapiet nox una michi bona mille dierum, |
| [10] | Nolo semper egens esse, semelque satur. |
| | Latratu tua furta loquar, nisi sponte recedas. |
| | Hic silet, ille manet. hic tonat, ille fugit. |
| | Si tibi quid detur, cur detur respice. si des, |
| | Cui des, ipse nota, teque, gulose, doma. |
| |
| |
XXIV. De lupo et sue. |
| | Vult lupus ut pariat maturum sucula fetum, |
| | Seque noui curam spondet habere gregis. |
| | Sus ait: Hac cura careas, michi nolo ministres. |
| | Horrent obsequium uiscera nostra tuum. |
| [5] | I procul ut tutos liceat michi fundere fetus. |
| | I procul et pietas hec erit apta michi. |
| | Pro natis natura iubet timuisse parentem. |
| | Fine dato uerbis hic abit, illa parit. |
| | Tempore non omni non omnibus omnia credas. |
| [10] | Qui misere credit, creditur esse miser. |
| |
| |
XXV. De terra parturiente murem. |
| | Terra tumet. tumor ille gemit gemituque fatetur |
| | Partum. pene perit sexus uterque metu. |
| | Cum tumeat tellus, monstrat se monstra daturam. |
| | Horrent et trepidant et prope stare cauent. |
| [5] | In risum timor ille redit, nam turgida murem |
| | Terra parit. iocus est quod timor ante fuit. |
| | Sepe minus faciunt homines, qui magna minantur. |
| | Sepe gerit nimios causa pusilla metus. |
| |
| |
XXVI. De agno et lupo. |
| | Cum grege barbato dum ludit iunior agnus, |
| | Tendit in hunc menti dissona uerba lupus: |
| | Cur olidam munda sequeris plus matre capellam? |
| | Lac tibi preberet dulcius ipsa parens. |
| [5] | Est prope, festina, matrem pete, munera matris |
| | Lac bibe. nam seruat ubera plena tibi. |
| | Agnus ad hec: Pia capra michi lac dulce propinat, |
| | Me uice matris alit, me uice matris amat. |
| | Non michi, sed domino prodest me uiuere. uiuo |
| [10] | Vt metat in tergo uellera multa meo. |
| | Ergo michi prestat nutriri lacte caprino, |
| | Quam lac matris habens mergar in ore tuo. |
| | Omnes uincit opes securam ducere uitam. |
| | Pauperius nichil est, quam miser usus opum. |
| [15] | Nil melius sano monitu, nil peius iniquo. |
| | Consilium sequitur certa ruina malum. |
| |
| |
XXVII. De cane uetulo. |
| | Armauit natura canem pede, dente, iuuenta. |
| | Hinc leuis, hinc mordax, fortis et inde fuit. |
| | Tot bona furatur senium. nam robore priuat |
| | Corpus, dente genas, et leuitate pedes. |
| [5] | Hic leporem prendit, fauces lepus exit inhermes. |
| | Elumbem domini uerberat ira canem. |
| | Reddit uerba canis: Dum me pia pertulit etas, |
| | Nulla meum potuit fallere preda pedem. |
| | Defendit senii culpam laus ampla iuuente. |
| [10] | Pro sene qui cecidit, facta priora uigent. |
| | Nullus amor durat, nisi fructus seruet amorem. |
| | Quilibet est tanti, munera quanta facit. |
| | Magnus eram, dum magna dedi. nunc muscidus annis |
| | Vileo, de ueteri mencio nulla bono. |
| [15] | Si laudas quod eram, quod sum culpare proteruum est. |
| | Si iuuenem recipis, pellere turpe senem est. |
| | Se misere seruire sciat, qui seruit iniquo. |
| | Parcere subiectis nescit iniqus homo. |
| |
| |
XXVIII. De leporibus et ranis. |
| | Silua sonat, fugiunt lepores, palus obuiat, herent. |
| | Fit mora, respiciunt ante retroque, timent. |
| | Dum librant in mente metus, se mergere pacti, |
| | Se metui et ranas stagna subire uident. |
| [5] | Vnus ait: Sperare licet. non sola timoris |
| | Turba sumus. uano rana timore latet. |
| | Spem decet amplecti. spes est uia prima salutis. |
| | Sepe facit metui non metuenda metus. |
| | Corporis est leuitas et mentis inhercia nobis. |
| [10] | Ista fuge causam suggerit, illa fugam. |
| | Sic metuat quicunque timet, ne mole timoris |
| | Spe careat. grauis est spe fugiente timor. |
| | Speret qui metuit. morituros uiuere uidi |
| | Spe duce, uicturos spe moriente mori. |
| |
| |
XXIX. De lupo et edo. |
| | Capra cibum querens, edum commendat ouili, |
| | Hunc illi solida seruat ouile sera. |
| | Natum cauta parens monitu premunit amico, |
| | Vt lateat, nec sit in sua dampna uagus. |
| [5] | Hic latet. ecce lupus mouet hostia, uoce capellam |
| | Exprimit, ut pateant hostia clausa petit. |
| | Sta procul, edus ait, caprizas gutture falso. |
| | Cum bene caprizes, te procul esse uolo. |
| | Quod mea sis mater, mentitur ymago loquendi. |
| [10] | Rimula, qua uideo, te docet esse lupum. |
| | Insita natorum cordi doctrina parentum |
| | Cum pariat fructum, spreta nocere solet. |
| |
| |
XXX. De rustico et angue. |
| | Rustica mensa diu nutritum nouerat anguem. |
| | Humanam potuit anguis amare manum. |
| | Gracia longa uiri subitam mutatur in iram, |
| | Ira per anguineum dirigit arma caput. |
| [5] | Vulneris auctor eget, se uulnere credit egenum. |
| | Angui pro uenia supplicat. anguis ait: |
| | Non ero securus, dum sit tibi tanta securis, |
| | Dum cutis hec memorat uulnera scripta sibi. |
| | Qui me lesit, item ledet, si ledere possit. |
| [10] | Expedit infido non iterare fidem. |
| | Sed si te piguit sceleris, scelus omne remitto. |
| | Nam gemitus ueniam uulnere cordis emit. |
| | Qui primo nocuit, uult posse nocere secundo. |
| | Que dedit infidus mella, uenena puto. |
| |
| |
XXXI. De ceruo et oue et lupo. |
| | Ceruus oui presente lupo sic intonat: Amplum |
| | Vas tritici debes reddere, redde michi. |
| | Sic iubet esse lupus, paret timor ista iubenti. |
| | Namque die fixo debita spondet ouis. |
| [5] | Fit mora. ceruus ouem uexat de federe. ceruo |
| | Inquit ouis: Non stant federa facta metu. |
| | Me decuit cogente lupo quecunque fateri. |
| | Me decuit fraudem pellere fraude pari. |
| | Cum timor in promptu sedeat, promissa timoris |
| [10] | Arent. nil fidei uerba timentis habent. |
| |
| |
XXXII. De caluo et musca. |
| | Musca premit caluum. muscam uult cedere caluus. |
| | Vt muscam feriat, se ferit. illa ridet. |
| | Caluus ait: Te parca iubet uicina iocari. |
| | Si ferior, rides. si feriare, cades. |
| [5] | Sospes ero decies ictus, semel icta peribis. |
| | Est mea prompta michi gracia, surda tibi. |
| | Iure potest ledi ludens, ut ledat. in illum, |
| | Vnde breuis cepit lesio, magna redit. |
| |
| |
XXXIII. De uulpe et ciconia. |
| | Vulpe uocante uenit, speratque ciconia cenam. |
| | Fallit auem liquidus uulpe iocante cibus. |
| | Cum bibat ista cibos, solum bibit illa dolorem. |
| | Hic dolor in uulpem fabricat arma doli. |
| [5] | Sunt pauci mora pauca dies, auis inquit: Habemus |
| | Fercula que sapiunt. dulcis amica, ueni. |
| | Hec uenit. hec uase uitreo bona fercula condit, |
| | At solam recipit formula uasis auem. |
| | Laudat opes oculo uasis nitor. has negat ori |
| [10] | Formula. sic geminat uisus odorque famem. |
| | Sic uulpes ieiuna redit, sic fallitur audens |
| | Fallere, sic telo leditur ipsa suo. |
| | Quod tibi non faceres, alii fecisse cauebis. |
| | Vulnera ne facias, que potes ipse pati. |
| |
| |
XXXIV. De lupo et capite. |
| | Dum legit arua lupus, reperit caput arte superbum. |
| | Hoc beat humanis ars preciosa genis. |
| | Hoc lupus alterno uoluit pede, uerba resoluit: |
| | O sine uoce genas, o sine mente caput! |
| [5] | Fuscat et extinguit cordis caligo nitorem |
| | Corporis, est animi solus in orbe nitor. |
| |
| |
XXXV. De graculo et pauone. |
| | Graculus inuento picti pauonis amictu, |
| | Se polit et socias ferre superbit aues. |
| | Quem fore pauonem pauonis penna fatetur, |
| | Pauonum generi non timet ire comes. |
| [5] | Pauo dolum sentit, falsi pauonis honorem |
| | Increpat et domitam uerbere nudat auem. |
| | Nuda latet, sociosque fugit, minuique pudorem |
| | Sic putat. hanc duro corripit ore comes: |
| | Ascensor nimius nimium ruit. aptus in imis |
| [10] | Est locus. hec leuis est, illa ruina grauis. |
| | Qui plus posse putat sua quam natura ministrat, |
| | Posse suum superans, se minus esse potest. |
| | Si tibi nota satis nature meta fuisset, |
| | Non uilis nec inops nec sine ueste fores. |
| [15] | Cui sua non sapiunt, alieni sedulus auceps |
| | Qui non est rapiens, desinit esse quod est. |
| |
| |
XXXVI. De mula et musca. |
| | Mula rapit cursum. nam mulam mulio cogit. |
| | Mule musca nocet uulnere siue minis: |
| | Cur pede sopito cursum tempusque moraris? |
| | Te premo, te pungo. pessima, curre leuis. |
| [5] | Mula refert: Quia magna sonas, uis magna uideri. |
| | Nec tua facta nocent, nec tua uerba michi. |
| | Nec te sustineo, sed eum, quem sustinet axis, |
| | Qui mea frena tenet, qui mea terga ferit. |
| | Audet in audacem timidus, fortique minatur |
| [10] | Debilis, audendi dum uidet esse locum. |
| |
| |
XXXVII. De musca et formica. |
| | Musca mouens lites formicam uoce fatigat, |
| | Se titulis ornat turpiter ipsa suis: |
| | Torpes mersa cauis, leuitas michi queritur alis. |
| | Dat tibi fossa domum, nobilis aula michi. |
| [5] | Delicie sunt grana tue, me regia nutrit |
| | Mensa. bibis fecem, sed bibo lene merum. |
| | Quod bibis, a limo sugis. michi suggerit aurum, |
| | Quod bibo. saxa premis, regia serta premo. |
| | Sede, cibis, potu, thalamo cum regibus utor, |
| [10] | Regine teneris oscula figo genis. |
| | Non minus urentes mittit formica sagittas, |
| | Et sua non modicum spicula fellis habent: |
| | Ludo mersa cauis. nescit tua penna quietem. |
| | Sunt michi pauca satis, sunt tibi multa parum. |
| [15] | Me letam uidet esse cauus, te regia tristem. |
| | Plus michi grana placent, quam tibi regis opes. |
| | Venatur michi farra labor, tibi fercula furtum. |
| | Hec michi pax mellit, toxicat illa timor. |
| | Mundo farre fruor, tu fedas omnia tactu. |
| [20] | Cum nulli noceam, cuilibet una noces. |
| | Est mea parcendi speculum, tua uita nocendi. |
| | Sunt mea que carpo, non nisi rapta uoras. |
| | Vt comedas, uiuis. comedo, ne uiuere cessem. |
| | Me nichil infestat, te fugat omnis homo. |
| [25] | Vnde petis uitam, rapitur tibi uita. palato |
| | Dulcia uina bibens, fel necis acre bibis. |
| | Si negat ala tibi uentoso uicta flabello, |
| | Aut nece uinciris, aut semiuiua iaces. |
| | Si potes estiui dono durare fauoris, |
| [30] | Cetera si parcant, non tibi parcit hyemps. |
| | Dulcia pro dulci, pro turpi turpia reddi |
| | Verba solent. odium lingua fidemque parit. |
| |
| |
XXXVIII. De lupo et uulpe. |
| | Respondere lupo de furti labe tenetur |
| | Vulpes. causa uocat. hic petit, illa negat. |
| | Simius est iudex. docti non errat acumen |
| | Iudicis, archanum mentis in ore legit. |
| [5] | Iudicium figit: Poscis, quod poscere fraus est, |
| | Visque fidem de re, quam negat ipsa fides. |
| | Tu bene furta negas, te uite purior usus |
| | Liberat. Hanc litem pax domat. ira cadit. |
| | Simplicitas ueri fraus estque puerpara falsi. |
| [10] | Esse solent uite consona uerba sue. |
| | Sordibus inbuti nequeunt dimittere sordes. |
| | Fallere qui didicit, fallere semper amat. |
| |
| |
XXXIX. De rustico et mustela. |
| | Preda uiri predo murum mustela precatur: |
| | Da ueniam, debes parcere, parce michi. |
| | Quod caret hoste domus, quod abest a sorde, fatetur |
| | Esse meum, pro me te rogat, ergo faue. |
| [5] | Seruicio me redde tuo, michi redde laboris |
| | Premia. pro dono sit mea uita michi. |
| | Ille refert: Operum debetur gracia menti, |
| | Non operi. gratum mens bona reddit opus. |
| | Nemo, licet prosit, nisi uult prodesse, meretur. |
| [10] | Nam prodesse potest hostis obesse putans. |
| | Cum michi prodesses, michi non prodesse uolebas. |
| | Hostibus ipsa meis et meus hostis eras. |
| | Non michi monstra necans, sed eras tibi prouida soli. |
| | Sic panem poteras rodere sola meum. |
| [15] | Pane meo pinguis michi da pinguedinis usum, |
| | Dampnis penso necem, digna perire peri. |
| | Nil honorat factum, nisi facti sola uoluntas. |
| | Non operis fructum, sed noto mentis opus. |
| |
| |
XL. De rana et boue. |
| | Equari uult rana boui, tumet ergo. tumenti |
| | Natus ait: Cessa, pre boue tota nichil. |
| | Rana dolet meliusque tumet. premit ille tumentem: |
| | Vincere non poteris, uicta crepare potes. |
| [5] | Tercius iratam uexat tumor. illa tumoris |
| | Copia findit eam. guttura rupta patent. |
| | Cum maiore minor conferri desinat et se |
| | Consulat et uires temperet ipse suas. |
| |
Explicit liber secundus. Incipit tercius. |
| |
| |
XLI. De pastore et leone. |
| | Sollicitus prede currit leo. spina leonem |
| | Vulnerat, offendit in pede mersa pedem. |
| | Fit mora de cursu. leuitas inprouida lapsum |
| | Sepe facit, leso stat pede turba pedum. |
| [5] | Vix egrum sinit ire dolor, saniemque fatetur. |
| | Maior idem loquitur uulneris ipse color. |
| | Cum ledit miseros fortuna, medetur eisdem. |
| | Hoc est, cur medicum plaga leonis habet. |
| | Nam leo pastorem reperit, pastorque leoni |
| [10] | Pro dape tendit oues. respuit ille dapes. |
| | Supplicat et plagam tenso pede monstrat et illi |
| | Orat opem. pastor uulnera soluit acu. |
| | Exit cum sanie dolor et res causa doloris. |
| | Hic blando medicam circuit ore manum. |
| [15] | Sospes abit meritique notas in corde sigillat. |
| | Tempore deleri gracia firma nequit. |
| | Hic leo uincla subit. Romane gloria prede |
| | Hunc habet et multas miscet harena feras. |
| | Ecce necis penam pastori culpa propinat, |
| [20] | Clauditur in mediis et datur esca feris. |
| | Hunc leo presentit, petit hunc. timet ille, timenti |
| | Hec fera blanditur. sperat, abitque timor. |
| | Nil feritatis habens ludit fera, cauda resultat, |
| | Dum fera mansuescit, se negat esse feram. |
| [25] | Hunc tenet, hunc lingit, pensatque salute salutem. |
| | Nulla sinit fieri uulnera, nulla facit. |
| | Roma stupet parcitque uiro parcitque leoni. |
| | Hic redit in siluas et redit ille domum. |
| | Non debet meritum turpis delere uetustas. |
| [30] | Accepti memores nos decet esse boni. |
| |
| |
XLII. De leone et equo. |
| | Tondet equs pratum, petit hunc leo. causa leonem |
| | Hec mouet, ut fiat esca leonis equs. |
| | Inquit equo: Mi frater, aue, fruor arte medendi, |
| | Et comes et medicus sum tibi. paret equs. |
| [5] | Sentit enim fraudem et fraudi fraude resistit, |
| | Mente prius texens recia fraudis ait: |
| | Quesitus placidusque uenis, te temporis offert |
| | Gracia, te rogitat pes michi sente grauis. |
| | Hic fauet, instat equo. subiecto uertice calcem |
| [10] | Inprimit et sopit membra leonis equs. |
| | Vix fugit ille sopor, uix audet uita reuerti, |
| | Vix leo colla mouens respicit. hostis abest. |
| | Se leo sic dampnat: Pacior pro crimine penam, |
| | Nam gessi speciem pacis et hostis eram. |
| [15] | Quod non es, non esse uelis. quod es, esse fatere. |
| | Est male quod non est, qui negat esse quod est. |
| |
| |
XLIII. De equo et asino. |
| | Gaudet equs faleris, freno sellaque superbit, |
| | Ista quidem uestit aureus arma decor. |
| | Obstat asellus equo. uicus premit artus asellum, |
| | Vexat honus, tardat natus eundo labor. |
| [5] | Quod sibi claudit iter, sonipes inclamat asello: |
| | Occurris domino, uilis aselle, tuo. |
| | Vix tibi do ueniam de tanti crimine fastus, |
| | Cui uia danda fuit libera, dignus eram. |
| | Supplicat ille minis, nutatque timore silendo |
| [10] | Tucior et surda preterit aure minas. |
| | Summus equi declinat honor. dum uincere certat, |
| | Vincitur et cursum uiscera rupta negant. |
| | Priuatur faleris, freno priuatur honesto. |
| | Hunc premit assiduo reda cruenta iugo, |
| [15] | Huic tergum macies acuit, labor ulcerat armos. |
| | Hunc uidet, inque iocos audet asellus inhers: |
| | Dic, sodes, ubi sella nitens, ubi nobile frenum? |
| | Cur est hec macies, cur fugit ille nitor? |
| | Cur manet hic gemitus, cur illa superbia fugit? |
| [20] | Vindicat elatos iusta ruina gradus. |
| | Stare diu nec uis nec honor nec forma nec etas |
| | Sufficit, in mundo plus tamen ista placent. |
| | Viue diu, sed uiue miser, sociosque minores |
| | Disce pati. risum det tua uita michi. |
| [25] | Pennatis ne crede bonis, te nulla potestas |
| | In miseros armet. nam miser esse potes. |
| |
| |
XLIV. De quadrupedibus et auibus. |
| | Quadrupedes pugnant auibus, uictoria nutat. |
| | Spes honerata metu uexat utrumque gregem. |
| | Linquit aues que sumit auis de uespere nomen |
| | Nec timet oppositi castra iuuare chori. |
| [5] | Armat aues aquile uirtus et uiribus inplet |
| | Et monitu. torpet altera turba metu. |
| | Amplexatur aues ulnis uictoria letis, |
| | Pro titulo penam transfuga sumit auis. |
| | Vellere nuda suo pro plumis uellera uestit, |
| [10] | Edictumque subit, ne nisi nocte uolet. |
| | Non bonus est ciuis, qui prefert ciuibus hostem. |
| | Vtiliter seruit nemo duobus heris. |
| |
| |
XLV. De filomena et accipitre. |
| | Dum filomena sedet, studium mouet oris amenum |
| | Sic sibi, sic nido uisa placere suo. |
| | Inpetit accipiter nidum. pro pignore mater |
| | Supplicat. alter ait: Plus prece carmen amo. |
| [5] | Nec prece nec precio, sed ameno flectere cantu |
| | Me potes. Ille silet, dulcius illa canit. |
| | Mente gemit, licet ore canat, mens eius acescit, |
| | Cuius mellifluum manat ab ore melos. |
| | Inpia fatur auis: Sordet modus iste canoris, |
| [10] | Et laniat natum, matre uidente, suum. |
| | Mater obit, nec obire potest. sic uiuit, ut ipsam |
| | Vincat uita necem, plus nece cladis habens. |
| | Cor matris patitur plus nati corpore. corpus |
| | Rodit auis rostro, cor fodit ense dolor. |
| [15] | Vestigat sua pena scelus. nam fraudibus uso |
| | Aucupe fraudosam uiscus inescat auem. |
| | Fine malo claudi mala uita meretur iniqus. |
| | Qua capit insontes, se dolet arte capi. |
| |
| |
XLVI. De lupo et uulpe. |
| | Ditat preda lupum, ducit lupus ocia longo |
| | Fausta cibo. uulpes inuidet, ista mouet: |
| | Frater, aue. miror cur tanto tempore mecum |
| | Non fueris. nequeo non memor esse tui. |
| [5] | Ille refert: Pro me uigilet tua cura, precari |
| | Numina non cessas, ne mea uita ruat. |
| | Fraude tamen munita uenis, falsoque uenenum |
| | Melle tegis. dolor est copia nostra tibi. |
| | Extorquere paras aliquid, furtumque minaris, |
| [10] | Sed mea furtiuam respuit esca gulam. |
| | Spreta redit, spretam stimulat dolor, apta dolori |
| | Fraus subit, ad pecorum transuolat illa ducem. |
| | Hunc monet hiis uerbis: Tua gracia muneris instar |
| | Sit michi, namque lupum dat mea cura tibi. |
| [15] | Hostem perde tuum. tuto iacet hostis in antro. |
| | Vir fauet. antra petit, hic necat ense lupum. |
| | Ista lupi consumit opes, sed floret ad horam |
| | Vita nocens. Vulpes casse retenta gemit: |
| | Cur nocui? nocet ecce michi nocuisse nociuo. |
| [20] | Iure cado, cuius concidit arte lupus. |
| | Viuere de rapto uitam rapit. inuidus instans |
| | Alterius dampnis, in sua dampna redit. |
| |
| |
XLVII. De ceruo tibiis, et cornibus. |
| | Fons nitet argento similis. sitis arida ceruum |
| | Huc rapit, haurit aquas, se speculatur aquis. |
| | Hunc beat, hunc mulcet ramose gloria frontis. |
| | Hunc premit, hunc ledit tibia macra pedum. |
| [5] | Ecce canes, tonat ira canum. timet ille, timenti |
| | Fit fuga. culpati cruris adorat opem. |
| | Silue claustra subit, cornu retinente moratur, |
| | Crure neci raptum cornua longa necant. |
| | Spernere quod prosit et amare quod obsit ineptum est. |
| [10] | Prodest quod fugimus, et quod amamus obest. |
| |
| |
XLVIII. De uiro et uxore. |
| | Dum uir et uxor amant, uxorem priuat amato |
| | Parca uiro, nec eam priuat amore uiri. |
| | Coniugis amplectens tumulum pro coniuge uexat |
| | Vngue genas, oculos fletibus, ora sono. |
| [5] | Hanc iuuat ipse dolor, nequit hac de sede reuelli |
| | Grandine seu tenebris seu prece siue minis. |
| | Ecce reum dampnat iudex, crux horrida punit. |
| | In cruce custodit tempore noctis eques. |
| | Hic sitit, ad tumulum uocat hunc et clamor et ignis, |
| [10] | Orat aque munus. hec dat et ille bibit. |
| | Egrum nectareis audet cor inungere uerbis, |
| | Hunc uocat ad primum cura timoris opus. |
| | Sed redit et dulces monitus intexat amaro |
| | Cordi. uicta subit castra doloris amor. |
| [15] | Vir metuens furi furem, suspendia furis |
| | Visit, sed uiduam tactus amore petit. |
| | Hanc ligat amplexu fructumque ligurit amoris. |
| | Hinc redit ad furem, sed loca fure carent. |
| | Hic dolet, hoc questu dolor hic instigat amicam: |
| [20] | Non bene seruato fure, timore premor. |
| | Rex michi seruandum dederat, me regius ensis |
| | Terret, et extorrem me iubet esse timor. |
| | Hec ait: Inueni, que spem tibi suscitet, artem. |
| | Vir meus inplebit in cruce furis honus. |
| [25] | Ipsa uiri bustum reserat, pro fure cathenat |
| | Ipsa uirum, restem subligat ipsa uiro. |
| | Huic merito succumbit eques. succumbit amori |
| | Illa nouo, ligat hos firmus amore thorus. |
| | Sola premit uiuosque metu penaque sepultos |
| [30] | Femina. femineum nil bene finit opus. |
| |
| |
IL. De iuuene et Thayde. |
| | Arte sua Thays iuuenes irretit, amorem |
| | Fingit, et ex ficto fructus amore uenit. |
| | A multis fert multa procis, ex omnibus unum |
| | Eligit, huic ueri spondet amoris opes. |
| [5] | Sum tua, sisque meus, cupio. plus omnibus unum |
| | Te uolo, sed nolo munus habere tuum. |
| | Percipit ille dolos et reddit qualia sumpsit: |
| | Sis mea, simque tuus. nos decet equs amor. |
| | Viuere non uellem, nisi mecum uiuere uelles. |
| [10] | Tu michi sola salus, tu michi sola quies. |
| | Sed falli timeo, quia me tua lingua fefellit, |
| | Preteriti racio scire futura facit. |
| | Vitat auis taxum, quam gustu teste probauit. |
| | Fallere uult hodie, si qua fefellit heri. |
| [15] | Thayda si quis amat, sua, non se, credat amari. |
| | Thays amore caret, munus amantis amat. |
| |
| |
L. De patre et filio. |
| | Est pater, huic natus. hic patri cedere nescit, |
| | Nam fugienda facit et facienda fugit. |
| | Mens uaga discurrit et menti consonat etas: |
| | Mentis et etatis turbine frena fugit. |
| [5] | Ira senis punit pro nati crimine seruos, |
| | Instruit ista senem fabula nota seni. |
| | Cauta bouem uitulumque manus supponit aratro. |
| | Hic subit, ille iugum pellit. arator ait: |
| | Gaude, letus ara, tu quem domat usus arandi. |
| [10] | A boue maiori discat arare minor. |
| | Non placet, ut sudes, sed des exempla minori, |
| | Qui pede, qui cornu pugnat abire iugo. |
| | Sic domat indomitum domito boue cautus arator, |
| | Sic ueterem sequitur iunior ille bouem. |
| [15] | Proficit exempli merito cautela docendi, |
| | Maiorique sua credat in arte minor. |
| |
| |
LI. De uipera et de lima. |
| | Vipera fabrilem dapis anxia tendit in edem, |
| | Incipit hec limam rodere, lima loqui: |
| | Nescis posse meum, que sit mea gloria nescis. |
| | Dente meo pateris, non ego dente tuo. |
| [5] | In tenuem ferrum forti molo dente farinam, |
| | Et cadit attritu dura farina meo. |
| | Ferrea parcenti castigo tubera morsu, |
| | Aspera plano, seco longa, foranda foro. |
| | Deliras igitur, cum dente minaris inhermi. |
| [10] | Rideo, quod ferior. uulnera ferre gemis. |
| | Fortem fortis amet, nam fortem forcior angit. |
| | Maiori timeat obuius ire minor. |
| |
| |
LII. De lupis et ouibus. |
| | Pugna lupis opponit oues, ouiumque satelles |
| | Est canis, est ueruex. hac ope fidit ouis. |
| | Palma diu dormit, desperat turba luporum, |
| | Et simulans fedus federe temptat ouem. |
| [5] | Fedus utrumque fides iurato numine fulsit, |
| | Id lupus, id simplex obside firmat ouis, |
| | Datque lupis male sana canes, recipitque luporum |
| | Pignora. nec metuit nec sua dampna uidet. |
| | Dum natura iubet natos ululare lupinos, |
| [10] | Turba lupina furit, federa rupta querens. |
| | Ergo pecus tutoris egens in uiscera mergit. |
| | Preside nuda suo sic tumulatur ouis. |
| | Tutorem retinere suum tutissima res est. |
| | Nam si tutor abest, hostis obesse potest. |
| |
| |
LIII. De uiro et securi. |
| | Quo teneatur, eget nil ausa secare securis. |
| | Armat eam lucus, uir rogat. ille facit. |
| | Vir nemus inpugnat lassans in cede securim. |
| | Arboris omne genus una ruina trahit. |
| [5] | Lucus ait: Pereo. michimet sum causa pericli, |
| | Me necat ex dono rustica dextra meo. |
| | Vnde perire queas, hostem munire caueto. |
| | Qui dat quo pereat, quem iuuat hoste perit. |
| |
| |
LIV. De cane et lupo. |
| | Cum cane silua lupum sociat. Lupus inquit: Amena |
| | Pelle nites, in te copia sancta patet. |
| | Pro uerbis dat uerba canis: Me ditat herilis |
| | Gracia, cum domino me cibat ipsa domus. |
| [5] | Nocte uigil fures latratu nuncio, tutam |
| | Seruo domum. michi dat culmus in edo thorum. |
| | Hec mouet ore lupus: Cupio me uiuere tecum, |
| | Communem capiant ocia nostra cibum. |
| | Reddit uerba canis: Cupio te uiuere mecum. |
| [10] | Vna dabit nobis mensa manusque cibum. |
| | Ille fauet sequiturque canem, gutturque caninum |
| | Respicit et querit: Cur cecidere pili? |
| | Inquit: Ne ualeam morsu peccare diurno, |
| | Vincla diurna fero, nocte iubente uagor. |
| [15] | Reddet uerba lupus: Non est michi copia tanti, |
| | Vt fieri seruus uentris amore uelim. |
| | Dicior est liber mendicus diuite seruo. |
| | Servuus habet nec se nec sua, liber habet. |
| | Libertas, predulce bonum, bona cetera condit. |
| [20] | Qua nisi conditur, nil sapit esca michi. |
| | Libertas animi cibus est et uera uoluptas. |
| | Qua qui diues erit, dicior esse nequit. |
| | Nolo uelle meum pro turpi uendere lucro. |
| | Has qui uendit opes, hic agit ut sit inops. |
| [25] | Non bene pro toto libertas uenditur auro, |
| | Hoc celeste bonum preterit orbis opes. |
| |
| |
LV. De uentre et membris. |
| | Incusant auidi pes et manus ocia uentris: |
| | Omnia solus habes lucra, labore cares. |
| | Nos labor edomuit, te fouit inhercia. sorbes |
| | Omnia, que nostri cura laboris emit. |
| [5] | Disce pati famis acre iugum, uel disce labori |
| | Cedere, teque tui cura laboris alat. |
| | Sic uentri seruire negant. se uenter inanem |
| | Comperit, orat opem, nil dat auara manus. |
| | Ille preces iterat, iterum fugit illa precantem. |
| [10] | In stomachi fundo torpet obitque calor, |
| | Victa fame natura fugit, uis arida fauces |
| | Obserat et solitum non sinat ire cibum. |
| | Vult epulas dare sera manus, sed corporis egri |
| | Perdita non reparans machina tota perit. |
| [15] | Nemo sibi satis est. eget omnis amicus amico. |
| | Si non uis alii parcere, parce tibi. |
| |
| |
LVI. De simia et uulpe. |
| | Simia de turpi queritur nate. porrigit aures |
| | Vulpes, non recipit mente, sed aure preces. |
| | Simia sic fatur: Natis ut michi dedecus ornem, |
| | Sufficeret caude pars michi parua tue. |
| [5] | Quid prodest nimia campos insculpere cauda? |
| | Quod michi prodesset, est tibi pondus inhers. |
| | Illa refert: Nimio dampnas de pondere caudam. |
| | Est breuis estque leuis. hec duo dampna queror. |
| | Malo uerrat humum, quam sit tibi causa decoris, |
| [10] | Quam tegat inmundas res bene munda nates. |
| | Id nimium nimioque minus ditaret egenum, |
| | Quod nimium minimo credis, auare, minus. |
| |
| |
LVII. De institore et asino. |
| | Dum fora festinus lucro petit, instat asello |
| | Institor et pressum pondere fuste premit. |
| | Ille necem sperat nece promittente quietem, |
| | Sed nece completa uiuere pena potest. |
| [5] | Nam cum bella facit et tympana pellis aselli, |
| | Hic lassatur et hec pulsa tonante manu. |
| | Cui sua uita nocet, caueat sibi rumpere uitam. |
| | Non nece, sed meriti iure quiescit homo. |
| |
| |
LVIII. De ceruo. |
| | Motus uoce canum ceruus fugit, auia silue |
| | Deserit, arua tenet, claustra bouina subit. |
| | Bos ait: Aut luci tenebras aut equora campi |
| | Tucius intrares, hinc piger, inde leuis. |
| [5] | Huc ueniet custosque boum stabulique magister. |
| | Si duo uel tantum te uidet alter, obis. |
| | Ceruus ait: Michi uestra necem clemencia demat. |
| | Condite me latebris, dum iuuet umbra fugam. |
| | Hunc tumulat fenum. Presepe reuisit arator, |
| [10] | Frondibus et feno munit alitque boues. |
| | Hic redit ac ceruus uitasse pericula gaudet, |
| | Bobus agit grates. E quibus unus ait: |
| | Est leue, uitare cecum. si uenerit Argus, |
| | Argum si poteris fallere, uictor eris. |
| [15] | Centum fert oculos. cui se debere fatentur |
| | Et domus et serui totaque iura loci. |
| | Res tua te reperit Argum, res altera cecum. |
| | Qui tibi dormitat, scit uigilare sibi. |
| | Hic silet. Argus init stabulum bobusqe ministrat. |
| [20] | Plus equo tenues uiderat esse boues. |
| | Dum munit presepe cibo, dum fulgurat ira, |
| | Ausa uidere diem cornua longa uidet. |
| | Quid latet hic? quid, ait, uideo? sentitque latentem, |
| | Et bona fortune munera letus habet. |
| [25] | Exulis est non esse suum, uigilare potentis, |
| | Stertere seruorum, uelle iuuare pii. |
| |
| |
LIX. De iudeo et pincerna. |
| | Fert iudeus opes, sed honus fert pectore maius. |
| | Intus adurit eum cura, laborque foris. |
| | Ergo metu dampni sibi munere regis amorem |
| | Firmat, ut accepto preduce tutus eat. |
| [5] | Regius hunc pincerna regit, cor cuius adurit |
| | Auri dira sitis, qui parat ense nefas. |
| | Silua patet, subeunt. Iudeus in ore sequentis |
| | Cor notat: Ipse sequar, inquit. at ille negat |
| | Et gladium nudans: Nemo sciet, inquit, obito. |
| [10] | Ille refert: Scelus hoc ista loquetur auis. |
| | Prosilit a dumo perdix. hanc indice signat. |
| | Alter ait: Scelus hoc ista loquetur auis? |
| | Et rapit ense caput et opes petit et scrobe funus |
| | Celat. agit celeres annus in orbe rotas. |
| [15] | Perdices domini cene pincerna ministrat, |
| | Ridet et a risu uix uacat ille suo. |
| | Rex audire sitit. hic differt dicere causam. |
| | Fit locus, ambo sedent. hic petit, ille refert. |
| | Rex dolet et leto mentitur gaudia uultu. |
| [20] | Regis concilium consiliumque sedet. |
| | Pincernam crucis esse reum sentencia prodit, |
| | Crux punit meritum iure fauente cruci. |
| | Vt perimas quenquam, nullum tibi suadeat aurum. |
| | Nam decus et uitam mesta ruina rapit. |
| |
| |
LX. De ciue et equite. |
| | Ciuis, eques sub rege uigent. hic prelia regis, |
| | Hic dispensat opes. hic uir et ille senex. |
| | Inuidie perflata genis innata doloris |
| | Flammis fax iuuenem torret honore senis. |
| [5] | Regis in aure truces figit de ciue susurros. |
| | Est tibi non pastor, sed lupus ille senex. |
| | Ditant furta senem, creuit sua copia furtis, |
| | Est sua de censu gaza recisa tuo. |
| | Firmabo mea uerba manu, sua furta fateri |
| [10] | Hunc faciam. bello iudice uerus ero. |
| | Cum moueant obiecta senem, plus debilis etas |
| | Hunc mouet ac senii crimine uisus hebes. |
| | Parcunt iura seni, si pro sene pugnet amicus |
| | Cui nullius odor fenoris arma probat. |
| [15] | Mendicat pugilem, sed abest qui pugnet amicus. |
| | Nam refugit uiso turbine falsus amor. |
| | Dum fortuna tonat, fugitiuos terret amicos, |
| | Et quis amet, quis non, sola procella docet. |
| | Cena trahit ciuem, differt nox una duellum, |
| [20] | Sollicitat mentem iusta querela senis: |
| | Quos meritis emi, multos michi fecit amicos |
| | Longa dies, cunctos abstulit hora breuis. |
| | De tot amicorum populo non restitit unus, |
| | Quamque dedi multis, nemo repensat opem. |
| [25] | Rebar pace frui, mea paci congruit etas. |
| | Sed mea turbauit gaudia liuor edax. |
| | Hosti multa meo palmam pepigere. tepesco, |
| | Ille calet. careo uiribus, ille uiget. |
| | Arma parum noui, se totum prebuit armis. |
| [30] | Est michi uisus hebes, uisus acutus ei. |
| | Nil michi prebet opem nisi iuste gracia cause. |
| | De fragili queritur preside causa potens. |
| | Corporis eclipsim timet alti copia cordis, |
| | Nam fragili peccat mens animosa manu. |
| [35] | Si turpes nitide mendax infamia uite |
| | Infigit maculas, quid nituisse iuuat? |
| | Desperat lugetque senex. hunc lenit arator, |
| | Qui senis arua nouat, annua lucra ferens. |
| | Me stimulat pietas pro te perferre duellum, |
| [40] | Est michi pro domino dextra parata meo. |
| | Ecce dies oritur, locus est tempusque duello. |
| | Stant pugiles. inhiant mente manuque sibi. |
| | Est equiti fedum, quod stet, quod pugnat, arator, |
| | Seque putat uictum, ni cito uincat eum. |
| [45] | Nil de se retinet uirtus oblita futuri, |
| | Dextera corporeas prodiga fundit opes. |
| | Ictus ipse suos steriles expendit in usus, |
| | Et feriens hostem se magis ipse ferit. |
| | Sed proprie uirtutis opes abscondit arator, |
| [50] | Dum locus expense detur et hora sue. |
| | Aut motu fallit aut armis temperat ictus, |
| | Predicitque minas frontis utrumque iubar. |
| | Dormitans uigilat et cessans cogitat ictus, |
| | Et metuens audet dextra notatque locum. |
| [55] | Hec mora non artis racio, sed culpa timoris |
| | Creditur. arte fruens esse uidetur inhers. |
| | Gaudet eques uicisse putans, spernitque bubulcum, |
| | Sudoremque suum tergit ab ore suo. |
| | Ecce moram nescit, equitem speculata morantem |
| [60] | In cubiti nodum rustica claua ferit. |
| | Huius plaga loci tocius corporis aufert |
| | Robur. cedit eques seque cadente sedet. |
| | O noua simplicitas! sedet ipse uocatque sedentem, |
| | Et nisi surgat eques, surgere uelle negat. |
| [65] | Surge, bubulcus ait. Cui miles: Surgere nolo. |
| | Alter ait: Sedeas, meque sedere licet. |
| | Turba stupet. Prefectus adest, equitique moranti |
| | Imperat, aut surgat aut superatus eat. |
| | Heret eques. Prefectus ait: Te uicit arator. |
| [70] | Pugna cadit. Regi panditur ordo rei. |
| | Rex ait: Incisum nodo, prefecte, duellum, |
| | Dedecus explanet ille uel ille suum. |
| | Pugna redit, milesque sedet uelut ante sedebat. |
| | Surge, bubulcus ait. Non uolo, reddit eques. |
| [75] | Cultor ait: Dum stare negas, ego stare negabo. |
| | Surgere si temptas, surgere promptus ero. |
| | Ambo sedent, ridet populus, presesque bubulco |
| | Intonat: Aut pugnes aut fuge. tempus abit. |
| | Cultor ait: Surgat. caderet, si surgere uellet. |
| [80] | Percute, preses ait, percute, surget eques. |
| | Te decet aut illum uicti sibi ponere nomen. |
| | Hoc michi non ponam nomen, arator ait. |
| | Surgo, surge, miser! nam turpe ferire sedentem |
| | Est michi, sitque tibi turpe sedendo mori. |
| [85] | Sic ait et timidum mulcet. rogat ille furentem: |
| | Parce precor. uincor. supplico. uictor abi. |
| | Leta nouat fortuna senem. senis unicus heres |
| | Scribitur et dignas intrat arator opes. |
| | Ius superat uires, sors aspera monstrat amicum. |
| [90] | Plus confert odio gracia, fraude fides. |
| |
| | Fine sui uersus gemino quod cogitat omnis |
| | Fabula declarat datque quod intus habet. |